Kan Tlang Caah Mino

KAN TLANG CAAH MINO

By, Ngun Thawng Lian (Tikhuangtum)

Biahmaithi

Khua 13 nih butmi Tlang, kan Khualhringtlang ah hin nuncan dawh, fimthiamnaak, hlawn thilthuam, zatlang nundawh le Khrihfa zumhnaak he Khualhring tefa cu kan um hna. Khualhringtlang a chiatnaak le a ṭhatnaak hi Mino hna kan kut ah a um mi a si. Mi Tlang dang bang kan Tlang ah pipu, nupa, mino le hngakchia ti in kumkhua a dotdot in kan um hna i, hi chungah mino hna hi kan Tlang ṭhatnak le chiatnak kongah a biapi khunmi kan si. Zeiruang tiah thaizing le hmailei kan Tlang dirhmun kongkau cu nihin tlang mino hna kan nunnak he ṭhen awk ṭha loin aa peh tlai chihmi a si.

Mino Fianternak

Mino timi biafang hi Oxford Dictionary nih cun ‘the period between childhood and adult age’ a ti i ngakchia sinak in puitling sinak ah kan i thlen cuahmah lio caan hi a si. Kumkhua in kan no lio caan, kan thazaang a ṭhawn lio caan, theihhngalhnak le fimthiamnak ah kan ṭhawn lio caan hna hi mino kan si chung a si. Mizo nih cun mino ti hi ‘ṭhalai’ an ti i an biafang hmanmi nih mino sinak a muru a khen ngaingai. Asinain, mino cu rikhiahmi caan chung lawngah khua a sami kan si. Rikhiahmi kan lonh cun mino kan sinaak a ziam ve ko hnga.

Mino kan si chung rikhiahnak kong ah ruahnak an i dang cio hna. UN nih mino an tah ning cu kum 15 in kum 24 karlak hi mino tiah an pom, African Youth Charter nih cun kum 15-35 hi an pom ning a si ve.

Myanmar Baptist Convention nih kum 15-40 hi mino tiah an chiah. Cun, International Baptist World Alliance, World Council Of Churches le Asian Pacific Baptist Federation pawl nih cun kum 35 in a tanglei lawng hi mino tiah an chiah ve hna. A buat-tlak in kan chim si cun mino caan chung kan um hi kum 15 in kum 25 /30 chung tiang lawng hi a si. Mino kan si liao caan hi a biapi tuk.

Zeicadah Mino hi kan tlang caah Kan Biapit Khun?

Greek mifim pa Diogenes nih "Ram pakhat i a tung hrampi cu ram mino hna an fimthiamnaak a si" tiah a rak ti. A chimmi hi a dik taktak. Zeiruang tiah mino cu;

(1) Thazaang a ṭhawngmi le ṭuanthawh cawlcanghnak ah a vikvak a ṭha bikmi kan si.

(2) Theihhngalhnak le fimthiamnak a cawng cuahmahmi le vawlei ṭhanchonaak chan tiluan a dawi khomi kan si.

(3) Ṭhatlonak lam a si lo ah, ṭhatnak lam a zul khomi dirhmun ah kan dir lio caan asi i, palhnak hna kha hlawt in thilṭha lei ah nun i sersiamnak caah caan ṭha a ngeimi kan si.

(4) Khua le ram, peng le tlang a ṭhanchonak ding ah mino hi a biapi bik mi (backbone) kan si.

A hnulei in a dirkamhtu le hmailei caah ruahchannak kan si. Hngakchia in tar tiang nih an kan zoh thlah i, kan mah sin hin thil tampi an i ruahchan. Hi nih hin mino kan biapit ning a langter fawn. Khualhring tefa hna kan hmailei caan khi atu ah mino a si mi hna kan kut ah a um. Mino hna nih kan Tlang hi zeitluk in dah kan dawt i, thinlung, ruahnaak le kan fimthiamnaak hna kan tlang caah zeitluk in dah kan hman timi cungah kan tlang a ṭhatnak le a chiatnak cu aa hngat zungzal dingmi a si. “Nihin mino thaizing hruaitu’’ ti a si bantukin thaizing kan tlang a hruaitu ding cu nihin Tlang mino hna kan si.

Tlang Dirkamhtu Mino Siikhawhnak Caah A herhmi

Kan tlang a dirkamhtu mino sikhawhnak ding ah a herh mi hna cu;

(1) Ziaza ṭha le thinlung dawh in kan ṭhan a herh. Fimthiamnak fakpi in kan kawl a herh i zeithil kan tuahnak paoh ah dinfelnak ṭanh in kan Tlang kan dawt a herh. Nu le pa le mahnak upa hna a upat thiammi le mitoi ah aa dormi mino kan si i, kan biaknak, zatlang nun le kan miphun, tlang a dawh tertu mino ṭha kan si a herh.

(2) Mah le mah hi a pakhatnak (first priority) ah aa chia zungzalmi kan si a herh. Kan vawleipi ah hruaitu minthang hna le mifim mithiam minthang hna hi an sining kan vun cuanh ṭhan tik hna ah mino an si lio tein caan a upatmi an si, dingrep(discipline) nun an ngei, zuamnak nun a ngeimi an si, tinhmi (goal) an ngei i cu an i tinhmi cu ka phak hrimhrim lai timi lungput he an nun an cawm zungzal mi an si hna. Khualhring mino hna kan Tlang a minṭhatter tu siinaak ding ah mah le mah aa upat mi le caan a upat mi kan si a herh. Cu ti cun mi ah kan i chuah lai.

(3) Khualhringtlang a ngandamnaak le a ṭhatnak caah thil ṭha kha ralṭha tein a dirpi tu mino kan si aherh i, kan tlang a chiatchuah kho tu thil ṭhalo hna kha ralṭha ngai in kan doh a herh. Cu ticun kan tlang cu thilṭha lei ah mino hna nih kan hruai a herh zungzal. Cu bantuk mino ṭha cu kan Tlang nih a herh tuk hringhran.

Mino cu fimnaak thar, thiamnaak thar laaknaak lei ah thluak a tli bik mi kan si i, chan ti luan a dawi kho mi zong kan si. Cucaah kan nau le hna zong nih upa chimh le cawnpiak nak in, mino nih chimh le cawnpiak hi an duh deuh cang. Kan keneh zulh in a ṭhang ding mi kan nau le caah kan biapi taktak fawn. Kan nunning zulh in a ṭhang ding mi khualhring tefa hna caah zohchunh tlak mino kan si ding zong a biapi tuk. Atu kan tlang mino kan ṭhat a si ah cun kan nau le caah ruah channaak tampi a um.

Tlang Mino Tthanchonak Caah A Herhmi Thil Pali

A cung ah ka langhter bantuk in, Mino kan si chung rikhiahnaak kong ah ruahnaak aadang lengluang ko. Sihmanhsehlaw, a buat-tlak in kum 15-30 tiang hi mino tiah ti kan si. Hi 15-30 tiang kan si liao te hi kan thluak le thazaang a thawn bik liao caan, thilthar, thilṭha kan tuaktaan khawh bik liao caan zong a si i thiamnaak thar kan ngeih khawh bik liao caan zong a si. Cucaah mino nih kan tlang kan hruai peng a si ah cun kan tlang cu khuaruahhar in a ṭhangcho hrim lai. Tlang mino nih kan i hruai naak ding ah kan herh bik mi hna cu:

1. Fimthiamnaak

Mino nih kan tlang kan hruai naak ding ah fimthiamnaak hi a biapi ngai ngai. Mi cheukhat nih cun fimnak hi nuhrin thluak tein a rami a si tiah a zummi zong kan um. Pawngkam sining vun cuanh tik ah a hmaan zong a hmaan ngai taktak. Asinain, atu kan chan a simi kum zabu 21st tu cun fimnak hi nuhrin thluak lawngin tah awk a ṭha ti lo. Pumpak zuamnak hrimhrim a hau. Cawnmi le hngalhmi tam a ngeimi poh kha mifim tiah ti an si ko cang.

Chim tawn a simi cu, kum zabu 20^th lioah mino hi zei tin dah an tah hna tiah cun “nihin mino thaizing hruaitu”, ti a rak si. Asinain, atu kum zabu 21^st hin cun mi tampi nih mino hi zei tin dah an tah ṭhan hna tiah cun “nihin carel thaizing hruaitu,” ti a si cang. Hruaitu sinak ding ah fim le theihhngalhnak tam ngeih a hau i cu hna cu ca chungah an um dih cang hna. Bochanmi sinak ding le mifim sinak ding ahcun nuhrin thluak lawngin a za ti lo, mah nih i zuamnak nun ngeih a hau i ca tampi in rel lengmang a hau. Rang tuk in aa thlengmi kan chan ah mino nih cawnmi le hngalmi kan ngeih pah ve lo cun kan tlukrilhnak a si lai. Cucaah, kan no lio te hin fimthiamnak he chan tiluan a dawimi kan si a hau cang. Na no liao i na fimthiamnaak hi kan tlang nih an herh. Kan tlang a ṭhancho nak ding ah mino hna nih fimnaak cawng le caa tampi rel kan herh. Fimthiamnaak a cawng liao mi hna kan tlang aa hngahchannaak nan si.

2. Lungrualnaak

Lungrual cu tei nak a si. Khualhringtlang a ṭhangcho nak ding ah mino kan lung aa rual a herh. Kan lung aa rual ah kan dir i kan i tthen ah kan tlu. Kan tlang a dir peng nak ding ah mino hna kan lung aa rual a herh. "Chungkhat thu rual tlulo paamnak, khuakhat thu rual tlulo ṭiaonak" tiah an ti bang, kan ṭiao lo naak ding ah mino hna nih kan tlang caah lungrual te’n kan ṭuan ti a herh.

3. Dinfelnaak

"Miphun a lianngan tertu cu dinnaak a si" tiah Bible Cathiang nih a kan cawnpiak. (Phungthlukbia 14:34). Khualhringtlang a dirkamh tu mino nih, ziaza ṭha le thinlung dawh in kan ṭhan a herh. Fakpi in dinfelnaak kan kawl le kan ṭanh a herh. Kan tlang a dam nak ding ah thildik kha fakpi in le ralṭha te in kan dirpi a herh. Thathut zaangennaak, zudin le firtlei, sivai ṭhalo din-einaak, zohdawhlo in um le nu le pa sualnaak te hna hi fakpi in kan hrial a herh. Hi bantuk pumsa duhnaak ah mino nih kan nun kan hman sual ah cun kan tlang a rawkral lai. Upa nih "Mi pakhat thawng, Sa pakhat thawng" tiah an ti bang nangmah le keimah sin ah kan tlang min ṭhatnaak le min chiatnaak, a ṭhangchonaak le a ṭumchuknaak cu a um.

4. I Pumpeknaak

Chim le rel hi a fawi i a tuah le a ṭuan tu hi cu thilhar ngai a si. Kan tlang nih chimrel nak tiang lawng aa za hrimhrim lo. Fimnaak, lungrualnaak, dinfelnaak tiang lawg zong in a zaa hrim lo. Nawl a ngai mi kan si ding zong a herh. Kan dun le dan zong kan upat, kan zulh i a tak in kan tuah le kan ṭuan ding hi a biapi tuk. Mino kan thazaang le ruahnaak a ṭhawng liao ah kan tlang caah i pumpe hna usih.

Biadonghnaak

Kan tlang aa hngahchannaak cu mino hi kan si. Kan mah fimnaak a cawng ve lo mi hna zong nih caw le rang, hreitlung, namtong le tuhmui kong lawng kan ruah caan a si ti lo. Kan tlang caah ruahnaak, thazaang kan pek a herh cang. Mino nih kan ṭuan lo ah cun kan nau le cu hngakchia an si rih, kan nule kanpa hna nih an tar cang, ahodah dir kun lai kan tlang caah? Kan tlang caah a dir ding mi cu mino hi kan si. Ṭhanchonak le ṭumchuknak cu mino kan kut ah a um. Kan tlaangte a hmailei caah lam sial tu, aa bing-bo-nak milh le a ngawi naak din ter tu ding ah kan Tlang nih mino hna a kan herh. "Utlak hmanh nih a Utlak hawi sin ah phaar a ṭih lo" ti a si bang, kan chiat ah siseh kan ṭhat ah siseh Lungrual te in le thatho te in kan umnak hmun ciao in kan Tlang caah kan ṭuan a si ahcun, kan ṭlang cu tlangdang nih zohcho mi kan si hrimhrim lai. Mah thawhkehnaak ram/tlang a dirkamh lo mi cu kengruh a ngei lo mi saram bantuk an si i, chikhat te ah an lo ral tawn. Cucaah mino hna thotuah usih. A tu hi kan caan a si!! Kan tlang hi kan ti khawh ning ciao in dirkamh hna usih. Kan Khualhring tlang hmailei caan cu kan kut ah a um. Tho usih law hmailei norh in ṭuan chih hna usih.